Từ dừng(Stopwords) và Rút gọn từ về gốc(stemming)

Stopwords và stemming – hai bước rất quan trọng trong quá trình tiền xử lý văn bản trong lĩnh vực Xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP):

Từ dừng(Stopwords)

Là gì?

Stopwords là những từ rất phổ biến trong ngôn ngữ nhưng ít mang ý nghĩa nội dung khi phân tích, ví dụ như:

Tiếng Việt	Tiếng Anh
"là", "của", "và", "những", "đã", "đang", "sẽ", "tôi", "anh", "chị", "một", "này", "kia", "đó", "với"...	is, the, a, an, in, at, of, with, was...

Tại sao cần loại bỏ?

• Giúp giảm nhiễu khi phân tích nội dung.

• Tiết kiệm tài nguyên xử lý (bộ nhớ, thời gian).

• Tập trung vào từ khóa mang ý nghĩa chính.

Ví dụ 1:

Câu gốc:

"Tôi đang học lập trình với Python tại trường đại học."

Các stopwords:

"Tôi", "đang", "với", "tại"

Sau khi loại bỏ stopwords:

"học lập trình Python trường đại học"

➡ Kết quả giúp mô hình NLP tập trung vào từ khóa chính.

Ví dụ 2:

Câu gốc:

"Anh ấy đã mua một chiếc xe mới vào hôm qua."

Stopwords loại bỏ:

"Anh ấy", "đã", "một", "vào"

Kết quả:

"mua chiếc xe mới hôm qua"

Rút gọn từ về gốc(Stemming)

Là gì?

Stemming giúp đưa các từ về gốc từ bằng cách cắt bỏ tiền tố, hậu tố.
Với tiếng Việt, điều này phức tạp hơn tiếng Anh do từ có thể mang nhiều thành phần.

Ví dụ tiếng Anh:

Từ gốc (Stem)	Từ biến thể
run	running, runs, ran
connect	connected, connecting
develop	developing, developed

Tất cả sẽ được đưa về từ gốc: run, connect, develop.

Ví dụ 1:

Các từ biến thể:

"học", "học sinh", "học tập", "học hành", "học hỏi"

Stem (từ gốc):

"học"

Giải thích:

• "học sinh" → người đi học

• "học tập", "học hành", "học hỏi" → các biến thể của hành động "học"

➡ Khi phân tích nội dung, ta có thể gom các từ này về cùng một chủ đề: “học”

Ví dụ 2:

Câu gốc:

"Người lao động đang làm việc chăm chỉ để hoàn thành dự án."

Các từ cần stem:

• "lao động" → "lao động" (giữ nguyên)

• "làm việc" → "làm"

• "hoàn thành" → "thành"

Kết quả sau khi stemming:

"người lao động làm chăm chỉ thành dự án"

➡ Có thể không tự nhiên trong văn nói, nhưng rất hữu ích cho phân loại văn bản, tìm kiếm hoặc phân tích ngữ nghĩa.

Công cụ phổ biến:

• Porter Stemmer (tiếng Anh)

• Snowball Stemmer

• Với tiếng Việt: công cụ VnCoreNLP, pyvi, underthesea,...

Ví dụ tiếng Việt:

Câu: "Học sinh đang học bài học mới."
→ Sau stemming: "học sinh học bài học mới"
(Từ "học" được giữ nguyên; "học sinh" và "bài học" không cần tách vì vẫn giữ nghĩa)

Tổng kết mối quan hệ:

Kỹ thuật	Mục đích	Kết quả
Tokenization	Tách văn bản thành từ/token	["Tôi", "đã", "đi", "đến"...]
Stopword Removal	Loại bỏ từ phổ biến không cần	["Tôi", "đi", "trường", "sáng"]
Stemming	Đưa từ về gốc	["Tôi", "đi", "trường", "sáng"] (hoặc gốc thêm nếu có)

Dùng thư viện xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP)

Ví dụ bằng Python + thư viện Underthesea

from underthesea import word_tokenize

# Câu ví dụ
sentence = "Tôi đang học lập trình Python tại trường đại học."

# Tách từ
words = word_tokenize(sentence, format="text")
print("Các từ trong câu:", words)

Loại bỏ stopwords thủ công:

stopwords = ["tôi", "đang", "tại", "là", "và", "của", "một", "những", "này", "đó"]
filtered_words = [word for word in words.split() if word.lower() not in stopwords]
print("Sau khi loại bỏ stopwords:", filtered_words)

Ví dụ nhận diện stemming (rút gọn từ)

words = ["học", "học sinh", "học tập", "học hành", "học hỏi"]
stem = "học"
for word in words:
    if word.startswith(stem):
        print(f"Từ '{word}' có thể được quy về gốc '{stem}'")

Nhận biết thủ công (khi không dùng code)

• Với stopwords: Tìm các từ quá phổ biến, không mang nhiều nội dung riêng biệt.
  Ví dụ: "và", "là", "của", "một", "đã", "đang", "với", "cho", "như", "này", "kia"...

• Với stemming: Tìm các từ liên quan đến cùng một gốc từ, dù khác nhau về hậu tố hoặc dạng sử dụng.
  Ví dụ: "chơi", "chơi đùa", "chơi game", "chơi thể thao" → chung một gốc là "chơi"

Một số công cụ gợi ý

Công cụ	Tính năng chính	Ngôn ngữ
Underthesea	Tách từ, POS tagging, nhận diện từ gốc	Tiếng Việt
VnCoreNLP	Tách từ, phân tích ngữ pháp, NER	Tiếng Việt
spaCy + pyvi	Kết hợp để xử lý văn bản tiếng Việt	Tiếng Việt
NLTK	Hỗ trợ stopwords tiếng Anh mạnh mẽ	Tiếng Anh

Tác giả: Đỗ Ngọc Tú
Công Ty Phần Mềm VHTSoft