Tóm tắt dữ liệu định tính

Dữ liệu định tính (qualitative data) là loại dữ liệu mô tả các đặc điểm hoặc thuộc tính mà không thể đo lường bằng số. Ví dụ trong thực tế bao gồm loại phương tiện giao thông ưa thích, thương hiệu điện thoại di động, hoặc sự hài lòng của khách hàng qua khảo sát.

Mặc dù dữ liệu định tính không thể đo lường bằng số, nhưng chúng ta vẫn có thể đếm số lần một giá trị xuất hiện – và đó chính là “tần suất” (frequency).

Định tính (Qualitative): Những yếu tố không thể đo đếm trực tiếp mà mô tả đặc điểm, tính chất hoặc phân loại. Ví dụ, các thương hiệu xe như Toyota, Kia, Hyundai, Honda, và VinFast thuộc về nhóm định tính vì chúng đại diện cho các phân loại hoặc nhóm sản phẩm, không thể đo đếm số lượng trực tiếp từ chính bản thân tên thương hiệu mà phải thông qua các chỉ số như doanh thu, số lượng xe bán ra của từng hãng

Để hiểu và phân tích dữ liệu định tính một cách hiệu quả, chúng ta thường sử dụng các phương pháp tóm tắt như bảng phân phối tần suất, biểu đồ cột (bar chart), hoặc biểu đồ tròn (pie chart). Những phương pháp này giúp thể hiện số lượng hoặc tỷ lệ xuất hiện của từng hạng mục một cách trực quan, dễ hiểu.

1. Phân phối tần suất (Frequency Distribution)

Định nghĩa

Phân phối tần suất là một bảng tóm tắt dữ liệu, hiển thị số lượng (tần suất) các mục rơi vào từng nhóm (lớp) không trùng lặp.

Hiểu đơn giản: Nó giúp bạn trả lời câu hỏi “Có bao nhiêu lần mỗi mục xuất hiện?” trong một danh sách.

Tại sao dùng Frequency Distribution?

• Dễ đọc – dễ hiểu hơn danh sách dữ liệu thô.

• So sánh nhanh giữa các nhóm hoặc loại dữ liệu.

• Là nền tảng để xây dựng biểu đồ như bar chart, pie chart, histogram…

Ví dụ

Phân phối tần suất theo thương hiệu xe bán ra trong 1 tháng (tháng 3/2025) tại TP.HCM

Bối cảnh

Dữ liệu được thu thập từ một số đại lý ô tô lớn tại TP.HCM, ghi nhận 50 xe ô tô mới được bán ra trong tháng 3 năm 2025, thuộc 5 thương hiệu phổ biến:

• Toyota

• Kia

• Hyundai

• Honda

• VinFast

2. Tần suất tương đối

Định nghĩa: Là tỷ lệ (hoặc phần của tổng thể) mà một giá trị xuất hiện trong dữ liệu.

Công thức:

3. Tần suất phần trăm

Định nghĩa: Là tần suất tương đối nhưng được chuyển thành phần trăm.

Giả sử bạn có dữ liệu bán xe ô tô tại TP.HCM trong tháng 3/2025, gồm 50 chiếc xe bán ra:

Hãng xe	Tần suất	Tần suất tương đối	Tần suất phần trăm
Toyota	16	16/50 = 0.32	32%
Kia	11	11/50 = 0.22	22%
Hyundai	10	10/50 = 0.20	20%
Honda	7	7/50 = 0.14	14%
VinFast	6	6/50 = 0.12	12%

4. Phân biệt Tần suất phân phối, Tần suất tương đối, Tần suất phần trăm

Loại	Nội dung
Phân phối	Số lần xuất hiện (vd: Toyota bán được 16 chiếc)
Tương đối	Tỷ lệ trong tổng số (vd: Toyota chiếm 32% trong 50 xe bán ra)
Phần trăm	Tần suất tương đối chuyển thành phần trăm (vd: 32%)

Biểu đồ cột (Bar chart) và biểu đồ tròn (Pie chart)

Biểu đồ cột (Bar chart)

Biểu đồ cột, hay còn gọi là biểu đồ thanh, là một cách thể hiện trực quan của bảng phân phối tần suất, tần suất tương đối, hoặc tần suất phần trăm.
Trên một trục của biểu đồ (thường là trục ngang), ta ghi nhãn cho các nhóm (loại) dữ liệu. Trục còn lại (thường là trục dọc) sẽ thể hiện giá trị tần suất, tần suất tương đối hoặc tần suất phần trăm.

Sau đó, ta vẽ các thanh dọc có độ rộng bằng nhau trên từng nhãn, chiều cao của mỗi thanh sẽ tương ứng với giá trị tần suất của nhóm đó.
Với dữ liệu định tính (ví dụ: thương hiệu xe, ngành nghề...), các cột nên được cách nhau để nhấn mạnh rằng các nhóm là riêng biệt.

Biểu đồ tròn (Pie chart)

Biểu đồ tròn là một cách khác để thể hiện tần suất tương đối hoặc tần suất phần trăm.

Cách vẽ:

1. Vẽ một hình tròn đại diện cho toàn bộ dữ liệu (100%).

2. Chia hình tròn thành các hình quạt tương ứng với tần suất của từng nhóm.

3. Vì một hình tròn có 360 độ, nên:

   • Nếu một nhóm chiếm 38% (tần suất tương đối 0.38), thì góc hình quạt là:
     0.38 × 360 = 136.8 độ

   • Tương tự, nhóm Mercedes chiếm 26% thì có góc:
     0.26 × 360 = 93.6 độ

Những con số hiển thị trên biểu đồ tròn có thể là số lượng (frequency), tần suất tương đối, hoặc phần trăm.

Ứng dụng trong kiểm soát chất lượng:

Biểu đồ cột còn được dùng trong quản lý chất lượng để thể hiện nguyên nhân chính của lỗi.
Khi các cột được sắp xếp theo thứ tự giảm dần từ trái qua phải, với nguyên nhân phổ biến nhất đứng đầu,

Tác giả: Đỗ Ngọc Tú
Công Ty Phần Mềm VHTSoft